بر اساس ظرفیت و طبیعت فعالیت‌های مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT)، شناسایی و ردیابی چنین فعالیت‌هایی و منبع یابی برای آن جهت اخذ مالیات‌های سنتی، آسان نیست و این چالشی برای اقتصادهای اول دهکده جهانی می‌باشد. در گفتار قبلی به اهمیت کارآفرینی دیجیتالی و نقشان در اقتصاد جهان اشاره کردیم. در این گفتار، به بررسی شیوه‌های مالیات بر تجارت الکترونیک، به عنوان یکی از روش‌های مالیات بر کارآفرینی دیجیتالی اشاره می‌کنیم.

کالای دیجیتالی

وقتی صحبت کالای دیجیتالی می‌کنیم، شاید ناخود آگاه، به یاد پرتال دیجی کالا افتاده‌اید! بله! درست است. دیجی کالا هم نوعی کالای دیجیتالی است که در زمینه کارآفرینی اینترنتی فعالیت دارد و مجموعه موفقی هم هست. به هر حال، با پیشرفت اینترنت و کارا شدن ارتباطات، فرصت برای کالاهای قابل مبادلـه افـزایش یافتـه اسـت.

اطلاعات به عنوان کالای جدید در تجارت الکترونیکی در نظر گرفتـه می‌شود. اطلاعـات اغلـب همان نرم افزار و محصولاتی است که به آن “تفریح آموزشی” مـیگوینـد و تولیـدات مبتنـی بـر دانش که میتواند دیجیتـالی و از طریـق شـبکه تحویـل و دریافـت شـود. بیـشترین دلالـت آن در انتشارات عمومی است، البته اطلاعات فراتر از کالای دیجیتالی است.اغلب کالاهای فیزیکی، می‌توانند با اضافه کردن یک وسیله الکترونیکی،

به هوشـمند تبـدیل شوند و کارکردهای آن‌ها قابل کنترل شود. برای مثال ماشین‌ها وابـزارآلات هوشـمند بـه کالاهـای نیمه دیجیتالی تبدیل می‌شوند. پول‌های الکترونیکی و شکل‌های متنوع ابزارهای مالی از سایر موارد محسوب می شوند. حتی فرایند بازار دیجیتالی می‌شود برای مثال، بـه جـای رفـتن بـه فروشـگاهها، مصرف کنندگان فروشگاه‌های الکترونیکی را بازدید می‌کنند.

پیام‌هایی نظیر بیان و دستور از طریق اینترنت ارسال می‌شوند زیرا این عمل می‌تواند بـا آگهـی و سـفارش در بازارهای فیزیکـی انجـام شود. هرآنچه را بتوان از طریق اینترنت ارسال ودریافـت کـرد پتانـسیل تبـدیل شـدن بـه کـالای دیجیتالی را دارد فقط کافی است به مواردی که از طریق پیـام الکترونیکـی ارسـال می‌شود فکـر کنید. نظیرنامه، کارتپستال، اخبار، دستورالعمل، آموزش، اطلاعات کـارت اعتبـاری، تحقیـق در مورد کالاها و نظایر آن. انواع کالاهای کاغذی می‌توانند با اسکن کـردن بـه کالاهـای دیجیتـالی تبدیل شوند.

برای مثال بلیتهای هواپیما، کنسرت یا بیسبال نیازی به چاپ کاغذی ندارند. به جـای بلیت می توان با کارت شناسایی شخصی، عمل ذخیره و انتقال را به صورت الکترونیکی انجـام داده و برای رزرو می‌توان به سایت مراجعه و به صورت الکترونیکی وجه موردنظر را پرداخت. بـه طـور مشابه، فرم‌های بنگاه‌ها و دولت، که روزانه پرمی شود،

می‌تواند دیجیتـالی شـود. درآمـدهای مالیـاتی می‌تواند به صورت الکترونیکی پرداخت شـود و تمـامی فراینـدهای نگهـداری اطلاعـات مخـارج، محاسبه مالیاتها، سیستم اظهارنامه الکترونیکی و پرداخت مالیاتها یا پیش پرداخت آنها حتـی بعـضی از کالاهای غیرکاغذی نیز، می‌توانند دیجیتالی شود. موزه‌ها، محــصولات خــود را بــا اســتفاده از پایگــاه داده، عکــس و صــدا بــه طــور روزانــه جمع آوری، توضیح و به صورت بروشور ارائه می دهند.موزه‌های مجازی می توانند ایـن اطلاعـات را دیجیتالی و آن‌ها را در اینترنت برای جذب مشتری ارائه کنند.

برخی کالاها یا خدمات فیزیکی متناظر دیجیتالی ندارند اما به شکل دانش یـا فراینـد وجـود داردند. به این معنا که آنها نمی‌توانند به شکل دیجیتالی تبدیل شوند. برای مثال شخص فروشنده در فروشگاه پوشاک که دانش و تجربـه قابـل تـوجهی در مـورد نـوع پارچـه، انـدازه و مـد از طریـق آموزش و تجربه طی سالهای مختلف به دست آورده است، ایـن اطلاعـات بـا ارزش مـی توانـد در قالب یک پرونده یا برنامه دیجیتالی در دسترس همه قرار گیرد.

تجارت الکترونیک موجب آسان تر شدن کارهایی نظیر پر کردن اظهارنامه‌ها، فرم‌های مالیاتی و پرداخت مالیات با هزینه کم تر برای مودیان و دولت می‌شود. در نتیجه می‌تواند یک عامل تشویقی برای شرکت‌ها باشد تا مالیات خود را به درستی و در زمان مشخص پرداخت کنند. ماده 5 معاهده آزمایشی سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه می‌گوید:

یک وب سایت خودش به خودی خود تشکیل یک مقر دائمی نمی‌دهدبه منظور کاربرد قاعده دائمی لازم است تا یک سرور در هر قلمرو مالیاتی برای یک دوره مشخص مستقر باشد.پس، تجارت الکترونیکی هم تهدیدی برای مالیات گیری و هم کمکی برای دریافتان است. گسترش تجارت الکترونیک به خاطر ایجاد یک فضای رقابتی، موجب افزایش حجم معاملات و مبادلات و در نتیجه افزایش درآمدهای مالیاتی می‌شود. تجارب کشورهای مختلف نشان می‌دهد

که کشورهای در تدوین سیاست مالیات بر تجارت الکترونیکی، بر سادگی قانون، قابلیت اجرایی و سازگاری با شیوه‌های قبلی تاکید می‌کنند. همچنین این کشورها نسبت به همکاری‌های بین المللی در مالیات بندی تجارت الکترونیکی، حمایت از این شیوه تجارت و اعمال نکردن مالیات مضاعف بر آن توجه خاصی داشته‌اند.

مالیات بر تجارت الکترونیک

مالیات بر تجارت الکترونیک به سه دسته طبقه بندی می‌شود:

1- مالیات بر تجارت مشهود

این نوع مالیات مانند مالیات بر کالاهای مشهود در تجارت متعارف و فروشگاه‌های سنتی وضع می‌شود. در این مالیات، لزومی به تغییر روش‌های جمع آوری مالیات به دلیل ورود اینترنت وجود ندارد. میزان مالیات‌هایی که وصول می‌شود باید بدون توجه به تغییر ابزار و روش‌های فروش بر اساس حجم تجارت و سود خالص از فروش اینترنتی باشد. مثلاً مالیات بر خرید و فروش در سایت آمازون.

2- مالیات بر تجارت نامشهود

تجارت نامشهود، به خدمات آنلاین یا خدمات ارائه شده روی سرورها می گویند. به طوری که مشتریان این سرورها ممکن است خدماتی نظیر اطلاعات، خواسته و در برابر آن نیز پول پرداخت کنند. مالیاتی که بر این نوع تجارت وضع می‌شود بر اساس پرداخت یا جریان پول است. مثلاً مالیات بر پردازش ابری (cloud computing) در این وادی قابل بررسی و ارزیابی می‌باشد.

3- مالیات بر اطلاعات دیجیتالی

اطلاعات دیجیتالی شده به انواع نرم افزارها، کتاب‌ها، موسیقی و تصاویری اطلاق می‌شود که از طریق وب به فروش می‌رسد. در بررسی مشکل‌های احتمالی در مورد دریافت مالیات در اقتصاد الکترونیکی، بایدان را از ابعاد مختلف مورد مطالعه قرار داد. اولی رفتارهای قانونی و غیر قانونی مالیات دهندگان است که باید به آن ها تمایز قائل بشیم. به دلیل ویژگی‌های نهادی و فنی اینترنت نظیر تمرکز زدایی، بدون نام بودن، تجارت بدون رسید و حذف واسطه‌ها، توانایی تولید نامحدود کالاهای دیجیتالی، حضور نداشتن مقالات مالیاتی کشورها در شبکه و نظایر آن، فرار مالیاتی با کم‌ترین ریسک میسر است.

در چنین شرایطی، رسیدن به اهداف سیاست مالی و عدالت مالیاتی مشکل خواهد بود. وضع مالیات بر تجارت الکترونیکی بر اساس مفاهیم سنتی، به دلیل ویژگی های خاص حاکم بر فضای دیجیتال مشکل است. نبود مرزهای جغرافیایی در تجارت الکترونیک، مسائل حقوقی را مطرح می‌کند که روش‌های قدیمی با آن چالش‌ها مواجه نبودند. چون آدرس وب، منعکس کننده واقعی شخص نیست و به راحتی نمی‌توان کشوری را که مالیات به آن تعلق می‌گیرد یا باید مالیات بد مشخص کرد.

علاوه بر این به قول لی پیتر (5)، تجارت الکترونیک در حصار مرزهای فیزیکی نیست و افراد می‌توانند در کشورهای مختلف اقدام به تجارت کنند. بی نام بودن معاملات اینترنتی در برخی مواقع، مشکلاتی را در حصول مالیات ایجاد می‌کند. مثلاً اگر ویکی پدیا برای دریافت اطلاعات، از مخاطب هزینه ای دریافت کند و مالیاتی بپردازد، در این حوزه قابل تشخیص می‌باشد.

کارآفرینی دیجیتالی

منظور از کارآفرینی دیجیتالی چیست؟ به چه فعالیت‌هایی کارآفرینی دیجیتالی گفته می‌شود؟ جایگاه کارآفرینی دیجیتالی در اقتصاد امروز دنیا چیست؟ چرا باید از کارآفرینی دیجیتالی مالیات اخذ کرد؟ چرا اخذ مالیات از کارآفرینی دیجیتالی بسیار سخت و پیچیده هست؟ این‌ها سوالاتی است که پاسخ به آن ها در قالب و چارچوب این مقاله نمی‌گنجد.

اما اهتمام داریم تا پیش از ورود به سخن اصلی، موضوع کارآفرینی دیجیتالی و پرسش‌های مطرح شده را مورد ارزیابی اجمالی قرار دهیم. قبلاً در سرویس دیجیتال پرتال برترین‌ها، به مقولات کارآفرینی دیجیتالی و معرفی برترین‌های کسب و کار در این عرصه، اشاره کرده‌ایم که خوانندگان محترم برای کسب اطلاعات تکمیلی، می‌توانند به آن بخش‌های رجوع کنند.

کارآفرینی دیجیتالی (Digital Entrepreneurship) را باید مجموعه فعالیت‌هایی دانست که منجر به خلق کسب و کاری در فضای اینترنت می‌شود. می‌خواهد از فروش یک دامنه باشد یا طراحی یک فرم ارتباط با ما برای یک سایت اینترنتی یا فروش کالاها و خدمات از طریق شاهراه اینترنت. بله درست حدس زدید! آمازون، گوگل، یاهو و ebay، نمونه‌های موفق و بارز کارآفرینی دیجیتالی هستند. پرتال آمازون توانسته است میلیون‌ها کالا را دسته بندی کرده و از طریق انبارهای بزرگ خود در سراسر دنیا، با بهایی رقابتی، در اختیار مصرف کننده قرار دهد. آن هم فقط از طریق یک سایت.

نه از طریق مغازه و فروشگاه و شرکت‌های زنجیره ای و تبلیغاتی. تنها از طریق سایت آمازون دات کام. گردش مالی 12 میلیارد دلاری آمازون در سال 2012 میلادی نشان داد که کسب و کارهای آی تی محور، بزودی گوی سبقت را از رقبای سنتتی خود خواهند ربود.وقتی شما می‌توانید صدها یا هزاران کتاب که در حوزه کتاب مورد علاقه شما هست را از طریق این سایت مشاهده کنید و نظرات خوانندگان را نیز در اختیار داشته باشید، چرا به کتاب فروشی‌های سنتی با هزاران محدودیت زمانی و مکانی و جست و جوی اطلاعاتی مراجعه کنید!؟ وقتی می‌توانید از طریق آگهی کلمه ای در گوگل،

با صدها هزار مخاطب در سراسر جهان ارتباط کم هزینه برقرار کنید، چرا به رسانه‌های سنتی قرن بیستمی مراجعه کنید؟ همه این‌ها، نشان دهنده اهمیت و ارزش کسب و کارهای دیجیتالی است. کسب و کارهایی که کارگران دانش آن‌ها را هدایت و راهبری می‌کنند و محصولاتشان، ارزش افزوده و فرصت سازی در فضای سایبر است. سایت علی بابا (alibaba.com) فقط یک پرتال اینترنتی هست.

میلیون‌ها کسب و کار حقیقی و حقوقی را در سراسر دنیا به یکدیگر معرفی و متصل می‌کند. بدونان که برج‌های عظیم و دفاتر خاصی در سراسر دنیا به جز چین داشته باشد. یعنی یک B2B مستقیم و آنلاین با بالاترین سطح ارزش افزوده. آیا غیر از این بود که تا خلق اینترنت، باید در یلوپیج ها و ارتباطات فاکسی و محدود، به دنبال رقبا و شرکای تجاری بودیم؟ علی باباها، گوگل‌ها و یاهوها و نت فلیکس ها و توییترها و فیس بوک ها، به عنوان سردمداران کارآفرینی دیجیتالی در دهکده جهانی امروزی، فرصت‌های کسب و کار مولد و مختلفی را برای دو میلیارد کاربر تور جهان‌گستر، فراهم کرده‌اند.

همین قضیه کسب و کارهای اینترنتی سبب شده است تا افراد با ظرفیت‌های علمی و مادی مختلف، بتواند با ثبت یک دامنه و اجاره یک میزبانی و طراحی چند صفحه، کسب و کارهای مختلف و بعضاً موثری را در فضای سایبر راه اندازی و هدایت کنند. نمونه افراد زیر سی سالی که موفق‌ترین کسب و کارهای قرن بیست و یکم را راه اندازی و هدایت کرده‌اند، بسیار است.

لری پیج در گوگل و زاکربرگ در فیس بوک، مثال‌هایی از افرادی هستند که نه پول داشتند نه ارث. نه قدرت داشتند نه رانت. آن ها فقط کارگر دانش بودند و سرمایه‌شان اطلاعات و فناوری اطلاعات بود. این فناوران اطلاعات، ره صد ساله را یک شبه رفتند. آیا این پیروزی جز در فضای سایبر، در فضای دیگری امکان پذیر بود؟ قطعاً خیر. این پیامی است آشکار به نسل آینده. به نسل دیجیتال. به نسلی که تا حدودی معتاد فضای سایبر شده است. به نسلی که می‌خواهد ثروت آفرین باشد.

همان ثروتی که لستر تارو، از آن به عنوان بستر رویارویی بزرگ نام می‌برد و معتقد است که رویارویی بزرگ ژاپن با آمریکا و اتحادیه اروپا، می‌تواند به دنیای فناوری اطلاعات و ارتباطات کشیده شود و صحنه بازی را تغییر دهد.و آلوین تافلر، آینده پژوه شهیر آمریکایی با کتاب شوک آینده، به شرت خود افزود، در کتاب موج سوم، انقلاب فناوری اطلاعات را در عصر پسا صنعتی تفسیر می‌کند و آینده ای که تا حدودی دران قرار داریم را از دهه هشتاد میلادی، به تفسیر می‌کشد. آینده ای‌ که به نظر می‌رسد، بسیاری از آن مؤلفه‌های فکری تافلر، محقق شده است.

به هر حال، فضای کسب و کار آنلاین، فضای فرصت ساز است. فضای فرصت آفرین است. سن و سال هم نمی‌شناسد. اکنون، در فهرست میلیاردرهای فوربس 500، میلیاردهای زیر 40 سال بسیارند که اکثران ها، از طریق کارآفرینی دیجیتالی، استارت آپ های خود را گسترش و به شرکت‌های عظیم تبدیل کرده‌اند.همه می‌توانند کسب و کاری راه اندازی کنند.

تعدد کسب و کار ف گردش مالی را افزایش می‌دهد و فروش را رونق می‌دهد و اطلاعات را در کشور، به عنوان سرمایه مهم و راهبردی مبدل می‌کند. اکنون فعالان اقتصادی و دولت، می‌توانند مالیات بیش تری بگیرند. مالیات بر روی فعالیت‌های اینترنتی. بله! فصل جدیدی از مالیات در دنیای امروزی بر روی مالیات بگیر ها باز شده است.